Ergens in dit duister

In 2017 verscheen "Zij kwam uit Marioepol" van Natascha Wodin (Fürth, Duitsland 1945) In dit boek ging ze op zoek naar de geschiedenis van haar moeder, die zelfmoord pleegde toen Natascha tien jaar oud was.

"Ergens in dit duister" uit 2018 kan gezien worden als een vervolg, waarin Wodin probeert uit te vinden hoe het zit met de geschiedenis van haar vader. Een stugge, stille man die nooit Duits heeft leren spreken en die na de zelfgekozen dood van zijn vrouw geen raad weet met zijn twee dochters en dit uit in drankzucht en geweld. Beide boeken zijn uit het Duits vertaald door Anne Folkertsma. Je hoeft deze boeken niet noodzakelijk in de volgorde van verschijning lezen.

Natascha brengt het grootste deel van haar jeugd door in een stadje nabij Neurenberg. Daar is een speciale wijk gebouwd voor mensen die in de Tweede Wereldoorlog als zgn. "Ost-Arbeiters" in Duitse werkkampen terecht kwamen en na afloop van de oorlog in Duitsland bleven. De wijk, bekend als ‘De Huizen’, zit vol met ontheemden en in het stadje wordt er neergekeken op de bewoners. Natascha wordt in haar jeugd veel gepest en snakt naar aansluiting bij haar Duitse klasgenoten, maar vindt die niet.

Als haar angstige moeder kiest voor zelfdoding omdat ze haar verleden en heden niet langer aankan, brengt haar vader haar en haar zusje onder in een nonnenklooster ("een gevangenis van schuld"). Als tenor in een kozakkenkoor geniet hij enige faam en reist hij door heel Europa en een deel van Rusland. Maar haar vader verliest zijn stem en moet een andere baan gaan zoeken. Wegens geldgebrek moet hij ook zijn dochters weer in huis nemen. Natascha is dan zestien en kan nu helemaal niets goeds meer doen bij haar vader. Uiteindelijk kiest ze voor een dakloos en zwervend bestaan, waar ze in aanraking komt met foute mannen.

Natascha Wodin begint haar verhaal in 1989, haar vader is na een lang en moeilijk ziekbed overleden. Ondanks al het leed dat hij haar heeft aangedaan, is zij voor hem blijven zorgen nadat hij na een beroerte door zijn derde vrouw in een bejaardentehuis is gestopt. De schrijfster kijkt terug naar haar jeugd en kinderjaren, in de hoop het leven van haar vader voordat hij in Duitsland terecht kwam, beter te leren kennen om zo tot meer aanvaarding te kunnen komen. Veel van haar vaders verleden blijft duister. Voor zijn huwelijksleven met Wodins aristocratische moeder, had hij een gezin met een Joodse vrouw. Wat is er met haar en de kinderen gebeurd? Welke rol speelde hij tijdens de terreurgolven die hem overspoelden? Haar vaders leven blijft een gesloten boek.

"Zijn zwijgen was voor mij het zwijgen van het universum geworden, dat me tot wanhoop dreef, en tegelijk was ik, terwijl ik aan zijn sterfbed zat, voortdurend bang dat hij op de valreep toch nog zou gaan praten."

Door zijn drankzucht en agressie wenste Wodin haar vader meermaals dood. Maar ondanks het feit "dat mijn verleden met hem me voorgoed van alle dochtersplichten had ontslagen" zat ze aan zijn sterfbed. "Soms stelde ik me voor een tiental van mijn slaappillen op te lossen in zijn thee en hem die met de tuitbeker te drinken te geven, maar een dergelijke daad van verlossing had alleen volbracht kunnen worden uit liefde, gesterkt door een erbarmen dat ik niet voor mijn vader kon opbrengen. Ik was een bewaakster die hem tijdens het sterven observeerde, meer niet."

De terugblikken naar het verleden maken het boek mogelijks minder toegankelijk, maar het blijft voor mij een zeer goed geschreven, beklijvend boek. De verbrokkelde levens die het gevolg zijn van ontworteling (deportatie) en ontmenselijking (werkkampen) richtten schade aan over generaties heen. Ik kan dit boek ten zeerste aanbevelen !

Aan het einde stel je vast dat Wodin bijna niets te weten is gekomen over haar vader, de lezer heeft wel veel geleerd over de auteur zelf. Hoe zij haar gruwelijke jeugd heeft kunnen een plaats geven is fenomenaal. Zij heeft zich ontwikkeld tot een zeer talentvol schrijver die terecht in 2017 de prijs van de Leipziger Buchmesse ontving en in 2019 de Hilde Dominprijs voor haar werk over ontheemding.

Wodin blijft a.h.w. ergens in het duister tasten, ze slaagt er niet in het leven van haar vader te ontsluieren, misschien raakt ze daar een universele snaar, misschien is de ontheemding ons allemaal niet vreemd.

Schrijfster: Natascha Wodin (Duitsland)

Irgendwo in diesen Dunkel (2018)

Nederlandse vertaling: Anne Folkertsma

Uitgever: Atlas Contact

Verschenen: 15 januari 2020

Omvang: 223 pagina’s