Brieven aan Camondo
Met Brieven aan Camondo schrijft Edmund de Waal het aangrijpende relaas van een Joodse familie in Parijs vanaf het begin van de 20ste eeuw tot aan het onverbiddelijke einde dat de Tweede Wereldoorlog meebracht. Wie van zijn eerste boek - De haas met ogen van barnsteen (2010) – gehouden heeft zal ook hierin haar of zijn gading vinden.
Het lot van de Camondo’s is typerend voor het milieu waartoe de familie van Edmund de Waal langs zijn moeders kant ook zelf behoort. De Ephrusi’s, net zoals Camondo’s, waren uit Oost-Europa naar Frankrijk geëmigreerd in de 19de eeuw, bijzonder rijk geworden door successen in het bankwezen en de internationale handel. In De haas beschrijft de Waal het lot van de familie Ephrusi aan de hand van de lotgevallen van een collectie netsuke’s, kleine Japanse gordelknopen die in de opeenvolgende generaties door geërfd wordt en uiteindelijk in zijn bezit komt.
Deze voorwerpen worden de tastbare kapstokken waaraan de schrijver de familiegeschiedenis ophangt. De Waal is een in Engeland bijzonder gewaardeerde ceramist en dat merk je aan zijn aandacht voor materiële objecten.
Iets degelijks is er ook aan de hand in de Brieven. Zoals vele van de rijke Joodse families die in Parijs aankwamen vestigden ook de Camondo’s zich in de buurt van het Parc Monceaux, waar het ene imposante hôtel naast het andere ligt. Het was een van de ambities van Moïse Camondo om zich volledig te integreren in de Franse samenleving. Hij had de middelen en werd een bekend verzamelaar van 18de-eeuwse Franse kunst en was actief in allerhande genootschappen. Maar dan slaat het noodlot toe: zijn zoon, Nissim, is gevechtspiloot in het Franse leger, maar sneuvelt in 1917. De wereld van zijn vader stort in; hij richt zijn grote herenhuis in als een memoriaal voor zijn zoon en schenkt, bij zijn dood, het gebouw en de hele kunstcollectie aan de Franse staat. Het is nog steeds een bezoek meer dan waard als het Musée Nissim de Camondo aan de rue de Monceau 63.
Met zijn boek wil De Waal de familie de Camondo in de schijnwerpers plaatsen. Hij duikt het Camondo archief van het museum in en distilleert daaruit fictieve brieven, gericht aan Moïse de Camondo. Aan de hand van details van de architectuur en stukken uit de collectie bouwt hij zijn verhaal op. Rustig, nu en dan met enige verwondering. Soms met wrevel. Langzaam wordt het beeld van een familie opgebouwd, tot het in de jaren ’30 en daarna fataal aan haar einde komt.
De Camondo’s koesterden de illusie dat ze dankzij hun maatschappelijke status volledig in de Franse samenleving geïntegreerd waren. Niets bleek minder waar. Het virulente antisemitisme waar zij dachten boven te staan leidde tot de tragedie van de holocaust. Het uiteindelijke lot van de familie wordt beschreven in brief XLIX die eindigt met een ogenschijnlijk droge opsomming van wie van de familie waar en wanneer door de Nazi’s vermoord werd.
De auteur betrekt zichzelf ook persoonlijk in dit verhaal over loyauteit en identiteit in het al te reële kader van de Europese geschiedenis. Dit geeft aan het boek een overtuigede authenticiteit. Het is bovendien niet te lang, direct geschreven en overvloedig geïllustreerd.
Met een voorstel tot verdere lectuur.
Een uitbreidere bespreking is bv. te vinden in : https://historiek.net/de-laatste-camondo-het-tragisch-einde-van-een-bankiersfamilie/142455/.
Dit is een voorstelling van een globalere historische studie over het lot van het kunstbezit van Joodse families in Frankrijk : Art and Exile in the Third Republic | The Nation (in het Engels).
Brieven aan Camondo
Edmund de Waal
Amsterdan, De Bezige Bij, 2021
Letters to Camondo
Edmund de Waal
Londen, Chatto & Windus, 2021
