Het harde eilandleven gevat in prachtige natuurbeschrijvingen

Het begin van dit boek deed me wat denken aan Zomerboek van de Finse Tove Jansson: het leven van enkele mensen op een eiland, een klein meisje en haar grootmoeder (in Zomerboek) / grootvader (in De onzichtbaren), die zich laten leiden door het ritme van de natuur en telkens weer zien wat de dag brengt, wat er nu weer aanspoelt op het eiland, ... Met dat verschil dat er van Zomerboek een lome rust uitging, typisch voor die lange zomerdagen waarop alles mogelijk lijkt te zijn, terwijl het in De onzichtbaren hard werken is.

Waar sommige boeken een gedetailleerd relaas geven van gebeurtenissen, gesprekken, gevoelens en gedachten kunnen hier binnen één alinea wel enkele maanden of seizoenen voorbijgaan, soms zelfs een jaar. Een hoofdstuk beslaat vaak niet meer dan enkele pagina’s. Die eenvoud, de gebeurtenissen uitgekleed tot hun essentie, zorgt voor een zekere rust. Anders dan onze eigen vaak drukke levens waarin we zoveel mogelijk gezien en gedaan willen hebben, zijn de dagen van de personages opgebouwd volgens hetzelfde stramien. Ze verzorgen de dieren en beschermen zichzelf tegen de grillen van de natuur. Ze lijken geen haast te hebben om de dingen sneller te doen dan ze kunnen, maar volgen het ritme van de seizoenen en van hun eigen (financiële, fysieke) mogelijkheden.

Hoewel de auteur spaarzaam is met woorden, weet hij toch met enkele rake bewoordingen een helder beeld te geven van de personages en de ruimte waarin ze zich bewegen. Zelfs zonder een uitgebreide voorstelling heb je snel door hoe de personages zich tot elkaar verhouden. En ook al krijgen we een beperkte inkijk in hun gedachten, toch schetst de auteur gaandeweg een gelaagd beeld van hen. Zo toont de herhaling van “Die lach” (p. 12-13) hoe de bezorgdheid van Hans om zijn dochter Ingrid door zijn hoofd blijft spelen. Ook krijgen we via alledaagse situaties zicht op de verhouding tussen Hans en zijn vader Martin. Die laatste is behalve een zwijgzame, boze man ook kwetsbaar. Naast de hardheid van “zijn grote knuisten als lege, roerloze schelpen” plaatst kleindochter Ingrid ook een zachte kant: ze wil “met zijn handen (…) spelen alsof het teddyberen zijn” (p. 54). En er is de typische eenzaamheid van het eilandleven, die slechts af en toe doorbroken wordt: “Een gast schept een gemis. Hij wijst de eilanders erop dat ze iets ontberen, dat was waarschijnlijk al zo voordat hij kwam, en dat zal zo blijven.” (p. 76) En daar gaat elk personage zo op zijn eigen manier mee om.

Een centrale rol in dit boek is weggelegd voor de overweldigende natuur. Die natuurpracht en -kracht wordt haast tastbaar door tot de verbeelding sprekende vergelijkingen zoals de zon die aan de hemel prijkt “als een dichtgeslagen oog” (p. 68), de wind die “zijn sporen trekt als een kam in vet haar” (p. 19) of “schuimvlokken die als gele dotten wol over het eiland jagen” (p. 53). Afhankelijk van het seizoen lijkt het eiland nu eens “een regenboog op aarde”, dan weer “een zielig bruin pelsdier (p. 52). Een vallende kat kan er dan weer heel poëtisch uitzien “als een uitvloeiende inktvlek” en een poes “bruin en glad als verse karamelpudding” (p. 50).

Een andere constante in De onzichtbaren is de niet evidente verhouding van de eilanders tot het vasteland. Hoewel ze graag onafhankelijk zijn en in hun eigen onderhoud willen voorzien, speelt er behalve geldnood toch nieuwsgierigheid, een gemis en zelfs een verlangen naar meer verbinding. Maar tegen welke prijs? De complexiteit hiervan zien we geïllustreerd in het fragment met de verrekijker, waar Hans als kind niet mee mocht spelen van zijn vader, evenmin als Martin van diens vader: Hans “denkt dat er een reden moet zijn dat het oog maar zo ver kan zien als het doet, dat dat beter is voor zowel het oog als datgene waar het naar kijkt, in elk geval is hij vergeten waar hij niet aan wil denken, geld, de deprimerendste band met het vasteland die ze hebben.” (p. 80-81).

Goed nieuws voor wie meer wil lezen over het leven op het eiland Barrøy: De onzichtbaren was nog maar het eerste deel van de trilogie en het (apart te lezen) vervolg is vertaald als De witte zee.