Belofte en teleurstelling in Zuid-Afrika

Het is allicht niet origineel om nu de Booker Prize winnaar in een boekentip aan te prijzen, maar ik heb (op vraag van Klara) de voorbije weken alle 6 boeken van de shortlist gelezen en dit boek was ook mijn favoriet (al kwam Bewilderment van Richard Powers wel in de buurt).

The Promise vertelt het verhaal van een witte Zuid-Afrikaanse familie, ironisch genoeg de familie Swart geheten, die een landgoed bezit in de buurt van Pretoria. Het verhaal van deze Afrikaanse familie biedt te gelijk een blik op de bewogen geschiedenis van Zuid Afrika de voorbije 4O jaar.

Eerder dan een soort rechtlijnige familiekroniek te schrijven, heeft Galgut het verhaal heel ingenieus opgebouwd rond 4 begrafenissen, elk in een ander decennium, waar dan telkens de familieleden samenkomen op de familieboerderij. En de lezer wordt dan aangemoedigd om tussen de lijnen te lezen en de ontbrekende jaren zelf in te kleuren.

Het boek opent in 1986 met de dood van de moeder van Anton, Astrid en Amor Swart– en de titel verwijst naar de belofte die de moeder op haar sterfbed heeft afgedwongen van haar man, namelijk om de zwarte bediende, Salome, die haar vele maanden verzorgd heeft, het eigendom te geven van het huisje waarin ze woont op het landgoed.

Doorheen de decennia vinden de andere familieleden echter steeds weer redenen om die belofte niet na te komen, ook al blijft Amor hen er voortdurend aan herinneren – tot ze zelf als enige overblijft.

Eén van de dingen die boek zo bijzonder maakt is prcies die combinatie van een familiekroniek - met herkenbare strubbelingen en spanningen tussen de familieleden en de verschillende levens die zich ontplooien en dan die bredere blik op de enorme veranderingen in Zuid-Afrika de laatste 4 decennia: het Apartheidsregime in het eerste deel, de hoopvolle jaren 90 met Nelson Mandela, en dan vervolgens de teleurstelling en de toenemende problemen onder presidenten Mbeki en Zuma. Via de niet nagekomen belofte aan Salome blijven natuurlijk ook steeds de relaties tussen zwart en wit Zuid-Afrika centraal staan.

Wat ook heel bijzonder is aan het boek is de vertelstijl. Met al die sterfgevallen en begrafenissen en de eerdere deprimerende politieke evolutie, zou het boek zwaar op de hand kunnen zijn, maar dat is het niet. Dat heeft alles te maken met de heel bijzondere vertelstijl van Galgut. Hij creëert een soort alwetende verteller die zijn licht laat schijnen op vershcillende personages en er ook ironische, soms sarcastische commentaar op geeft. Galgut vertellde in interviews dat hij die vertelstijl ontwikkelde na een halfjaar gewerkt te hebben op een filmscript. En inderdaad de verteller is als een camera, die inzoomt op een personage, soms frontaal, soms zijdelings door de ogen van iemand anders, die dan weer uitzoomt naar de familiegeschiedenis of de situatie in Zuid Afrika om vervolgens voor enkele pagina’s onverwacht een bedelaar te volgen die bij de kerk slaapt waar één van de begrafenissen plaats vindt. Het is een bijzonder verrassend en sprankelend vertelperspectief dat het boek een veelstemmigheid (al die verschilende perspectieven komen aan bod) maar die ook de nodige humor in het boek brengt.

Kortom, dit is een meerlagig boek dat je ook aan het denken zet: over Zuid-maar ook over de rol van familie en de eigenheid van het individu; over ouder worden en hoe bepaalde beloftes en dromen al dan niet worden ingelost. De belofte uit de titel stelt natuurlijk ook een heel prangende morele vraag voorop: hoe het goede doen. Tegelijk is het ook een meeslepend verhaal: er gebeurt vanalles, de personages zijn feilbaar maar ook heel herkebnbaar. Een terechte winnaar dat zeker veel lezers zal aanspreken.