Een weg naar authenticiteit

‘Het huwelijk is in het leven van een vrouw nog belangrijker dan haar geboorte, want de laatste vier je gedurende één dag, een trouwfeest duurt echter zeven dagen’, schrijft Aya Sabi.
Het zwijgen in en door dat huwelijk – hier in een Marokkaanse context – is voor mij een rode draad.

De grootmoeder van Shams werd uitgehuwelijkt toen ze twaalf was. De eerste baby is voor haar een pop, die sterft door uithongering. Haar man, oud, sterft kort daarna door ziekte.

Ze wordt opnieuw uitgehuwelijkt aan een visboer. Zijn visgeur en vuil, de armoedige krot roept alleen weerzin op. Hij praat veel tegen haar, zij zwijgt. Op korte tijd tovert ze de woonst om tot een gerieflijk huisje, spaart ze voor een betere woning en kan ze vluchten naar een kamer in een elitair milieu. Daar krijgt ze de leiding van de keuken.

Koken volgens de overleveringen, de keukenbedienden opleiden, geven haar waardigheid en impact. Ook haar zwijgen. Haar bazin beschermt en waardeert haar. Een vriend in huis, leidt haar naar een derde huwelijk. (Aya Sabi beschrijft de verliefdheid, via het ogenspel tussen hen twee meesterlijk.)

Dit huwelijksleven – in Nederland – blijkt niet zo gelukkig te zijn. Ook haar moederschap niet. Zoals haar moeder aan de hele buurt vertelde dat ze twee linkerhanden had en ze beter niet geboren was, geeft ze dezelfde boodschap aan haar dochter.
Die schrijft naar haar geliefde in Marokko dat ze zich liever niet echt uitspreekt. ‘Omdat het misschien te triest zou zijn allemaal, haar eenzaamheid en ontworteling in Holland’.

Het – soms wekenlang -zwijgen van haar moeder zonder aanleiding voelt als een straf of minstens als een dreiging met beknellende schuldgevoelens als gevolg. Zwijgen is een oud overlevingsmechanisme, evenals het perfectionisme in het poetsen, met onderliggende smetvrees.

Het leven van de grootmoeder en haar dochter geeft Aya Sabi weer in vertellingen van dagelijkse gebeurtenissen. Daar doorheen, plant ze scherpzinnige zinnen, vaak onverwachts. ‘Hier is niemand met wie ik kan lachen zoals vroeger.’ Of: ‘Er zijn vrouwen die hun was ophangen, zichzelf ophangen, of moeten opgehangen worden.’ Of: ‘Alles wat ik aanraak gaat dood.’ Als lezer wil je weg van die plek. Toch ga je verder door de vrouwenkracht die overleeft en ontsnapt. Of door de boeiende wisseling in tijd en generaties doorheen het boek.

De kleindochter Shams schrijft zélf. Eén scherpe analyse over zichzelf en haar relatie met haar moeder en grootmoeder, de intergenerationele trauma’s. Psychologisch sterk, ambivalent en dus ècht, rauw, sensitief. Pijnlijk. Zo pijnlijk.

Tegelijk is haar schrijven filosofisch , beschouwingen over tijd en taal bijvoorbeeld. Een doorleefde aanklacht ten aanzien van patriarchale structuren en ‘framing’ van mensen met migratie-achtergrond. Wat ze schrijft is zo wáár, rijk en gelaagd.

Aya Sabi heeft een boodschap voor ons allen.

Brigitte Puissant 8 januari 2024