Geen Nobelprijseffect, wel Nobelprijsniveau
Er bestaat zoiets als de vloek van de Nobelprijs of het ‘Nobelprijseffect’, het verlammende gevolg van de ultieme literaire bekroning. ‘Het is het ergste wat me ooit is overkomen’, zei de Franse Annie Ernaux zelfs, omdat ze sinds haar bekroning in 2022 geen letter meer op papier kreeg. De Brits-Tanzaniaanse auteur Abdulrazak Gurnah, die in 2021 de Nobelprijs won, lijkt geen last te hebben van de vervloekte verlamming. Integendeel, met zijn puntgave nieuwe roman Diefstal bewijst Gurnah zich eens te meer als een meesterverteller. Aan de oppervlakte lijkt Gurnah een coming-of-age roman te weven over drie jongeren in Tanzania. Maar eigenlijk moet je als lezer een stapje achteruit zetten om de pracht van het ingenieuze verhalentapijt van Gurnah ten volle te bewonderen.
In Diefstal volgt de lezer drie opgroeiende Tanzaniaanse jongeren: Karim, Badar en Fauzia. Je volgt hen van de geboorte tot in de vroege volwassenheid. Omdat Gurnah van perspectief wisselt en sprongen maakt in de tijd, is het soms even zoeken, maar echt verdwalen doe je nooit.
Laten we beginnen bij Karim. Hij wordt op zijn derde door zijn moeder achtergelaten bij haar grootouders en wordt ook deels opgevoed door zijn halfbroer. Het wordt vrij snel duidelijk dat Karim ambitie heeft. Hij doet het niet slecht op school en hij straalt zelfzekerheid – sommigen zouden zeggen zelfingenomheid – uit. Wanneer hij een studiebeurs krijgt en in Dar es Salaam gaat studeren, herleeft het contact met zijn moeder, die intussen getrouwd is met apotheker Haji Othman.
Het is daar dat Karim Badar ontmoet. Badar is ook op jonge leeftijd in de steek gelaten door zijn ouders en door zijn stiefvader. Hij komt daarna terecht bij de familie Othman, waar hij als tiener aan de slag gaat als huisbediende. Wat hij op dat moment zelf niet weet is dat hij eigenlijk verre familie is van de Othmans. Op een gegeven moment wordt Badar beschuldigd van een diefstal. Hij kan niet in het gezin blijven, waarop Karim beslist Badar onder zijn vleugels te nemen en hem een nieuwe toekomst in Zanzibar aan te bieden.
Intussen heeft Karim ook een relatie aangeknoopt met Fauzia, een ietwat verlegen maar uiterst verstandige en zelfstandige jonge vrouw. Samen lijken als een soort ‘powerkoppel’ aan de start te staan van een mooi avontuur. Maar al vrij snel sluimeren er kleine spanningen en met de komst van een dochter (Nasra) wordt de onvrede snel groter.
In het derde en laatste deel van de roman brengt Gurnah alle elementen samen en komt het verhaal in een stroomversnelling. Het vliegwiel voor die versnelling is een nieuw personage: Geraldine ‘Jerry’ Bruno, een ‘oogverblindend mooie’ Britse medewerkster van een vrijwilligersorganisatie die als gast verblijft in het hotel waar Badar intussen werkt. Als een typische femme fatale wordt de vrouw een stoorzender in de bestaande driehoek tussen Badar, Karim en Fauzia.
Dat laatste is een nogal duidelijke metafoor voor de disruptieve impact van het Britse kolonialisme in Tanzania. Dat is trouwens typisch voor Gurnah. Via het dagelijkse leven van gewone mensen en gezinnen smokkelt hij grotere thema’s in zijn romans. Zo ga je door het levensverhaal van Karim en Badar nadenken over determinisme. In hoeverre wordt hun leven bepaald door de de omgeving waarin ze opgroeien en door de voorgeschiedenis en de keuzes van hun ouders? Ze zijn bijvoorbeeld allebei op een of andere manier in de steek gelaten door hun ouders. Ze dragen dat allebei met zich mee, maar gaan er op een andere manier mee om.
Een van de grootste sterktes van Diefstal is de subtiele manier waarop Gurnah speelt met het doseren van informatie. Soms weet de lezer meer dan de personages en soms is het andersom. Van in het begin mengt hij ook kleine elementen, kleine beschrijvingen die later in het verhaal een grotere betekenis krijgen. Zo wordt Karim meermaals omschreven als iemand met "smeulende ogen" en wordt gezegd dat Fauzia "als kind al een volwassen glimlach" had. Zelfs de naam van Badar is niet toevallig gekozen. Het is een verwijzing naar de Slag bij Badr uit 624 die wordt gezien als de eerste veldslag die door de moslims werd gewonnen.
Als lezer zijn er weinig ervaringen zo aangenaam als je in de handen te weten van een begenadigd verteller. Het is alsof je op een trein stapt zonder de bestemming te weten, maar je voelt aan alles dat de ervaren conducteur vastberaden is je een prachtig avontuur te bezorgen.
